EMAKUMEA / MAKINA / FABRIKA artxibo-erakusketa bat
Gasteizko zaku-fabrikako emakume langileen argazki bat da perbertsio artxibistikoari buruzko proposamen honen eragilea. 2022ko azaroaren 25etik 2023ko urtarrilaren 22ra aurkeztuko da, Madrilgo Vanguardia La Neomudéjar Arte Zentroan. Zaku-fabrikako (La Carmela, eta, ondoren, RICA S.A.) langile gehienak bizitzan zorte handirik izan ez zuten emakumeak ziren: alargunak, “neskazaharrak” eta ama ezkongabeak, gaur egun serioski begiratzen diguten aurpegiak, emakumeek etxeko ingurunetik kanpo diruagatik lan egitean bizi izan zuten ustezko gauzatzeari buruz pentsarazi ziguten, baita emakume horiek lantegietan lana lortzera nola iritsi ziren ere.
Erakusketa hau hiru artxibo garrantzitsuren materialean oinarrituta dago: Donostiako Kutxa Fundazioaren Fototeka, Gasteizko Udal Artxiboa eta Bilboko Udal Artxiboa, egungo hamaika artistari berrinterpretaziorako eskainia. Langileen memoriaren barruan beste ildo narratibo bat eraikitzea du helburu, irudien behaketan oinarrituta. XX. mendearen hasieran ehungintzako langileei egindako zigarro-lantegietatik hasi eta zaintzaileen azken mobilizazioetaraino, eta martxoaren 8ko manifestazioetaraino, non nortasunari buruzko pankarta feministak beste lan-eskubide hutsei buruzko irmotasunez eta kantitatez nagusitzen diren, emakumeek beren lanetan duten antolaketak lan-testuingurua gainditzen duen eta soldatari buruzko aldarrikapen tradizionaletatik haratago doan agenda bat hedatzen duen. Lana eta bizitza modu korapilatsuan batzen dira, bai testuinguru pobretuetan, bai testuinguru intelektualetan. Eta tradizionalak esaten dugu, langile izateak gizarte-egoerak eta premiak berdintzen dituela dirudielako. Gauza bera al dira langile gizon bat eta langile emakume bat? Errealitate sozial berari erantzuten al diote? Behar berberak al dituzte? Argazki-kontakizunean bide bat aurkitzen dugu gaurkotasunera iristeko eta lanaren kontzeptua aldez aurretik prestatutako narrazioetan oinarrituta nola eraiki den ulertzeko: zer den lan duina, zenbat kobratzen den ordua, zer den dagokion hitzarmena, zenbat diren asteko orduak, hau da, astialdia, lan egiten ez den denbora da?. Eta horretan oinarrituta epaitzen dugu gure lanen errealitatea. Baina langile femeninoaren kondizioaren jatorria ikustean, adigaia bere baitan planteatzeko beharra ikusten dugu.
Langile-mugimenduak emakumeekin duen harremanaren jatorria ulertzeko, bi gauza hartu behar dira kontuan: familiaren kultura, gizonek familiarentzako soldata irabazteko gai izan behar dutelako ideian oinarritzen dena, eta horregatik lehentasuna ematen zitzaiona haiek lana izateari, eta, emakumeak eta lana direnean, haiek babesteko ekintzak, gizonek beren buruarentzat eskatzen zituzten zaintzak aplikatzea.
Langileen mugimenduari buruzko kontakizunek emakumeen presentzia grebetan eklipsatu duten arren, haien parte-hartzea anekdotatik haratago doa. Orduan, kontua da emakume gutxi daudela merkatu formalean, dokumentazio-iturrietan ikusezinak direnak eta, hala eta guztiz ere, gatazkaren antolaketan garrantzi handia dutenak. Azalpen honek ez ditu parametro sindikalak aldarrikatzen, ez ditu baldintzak salatzen, eta ez du gaur egun ia existitzen ez den langile-mugimendu bat erromantizatzen. Galdera da: egungo lan-definizioek balio digute? Zerk definitzen gaitu langile gisa? Emakumea_Makina_Fabrika lana zer den azaltzen duen argazki-ikerketa baten hasiera da.
Erakusketa honetan parte hartzen dute: Irati Cano, Irene Zottola, Laia Abril, Maider Aldasoro, Toia Bonino, Maider Jiménez, María Alcaide, Rocio Bueno, Rosa Neutro, Yone Estivariz eta Zaloa Ipiña. Sara Berasaluce Duquek eta Tamara Garcia Iglesiasek ARTXIBO kolektiboa osatzen dutenak, erakusketa eta proiektua kudeatzen dute, eta honako hauen babesa du: Tabakalerako Eremuak Programa (Donostia), MAV – Emakumeak Ikusizko Arteetan, Kutxa Fundazioaren Fototeka, Gipuzkoako Foru Aldundia eta Kultura eta Kirol Ministerioa. Madrilgo La Neomudéjar Museoko Francisco Brives eta Nestor Prietorekin lankidetzan.